Dementie voorkomen, vertragen, genezen?
Verrassende resultaten uit leefstijl onderzoek
Onderzoek naar dementie en leefstijl
Dementie is een verzamelnaam voor een groep symptomen die veroorzaakt worden door schade aan de hersenen. Alzheimer is één specifieke hersenziekte die die symptomen veroorzaakt — en is goed voor ongeveer 60–70% van alle dementiegevallen.
Juni 2024 voltooide dr. Dean Ornish en andere wetenschappers een eerste Randomized Controlled Trial om de relatie uit te zoeken tussen leefstijl en Mild Cognitive Impairment (voorstadium Alzheimer) en gediagnostiseerde Alzheimer in een vroeg stadium. Het resultaat is zeer positief. In dit blog gaan we dieper op het onderzoek in.
Dementie: een ziekte die je niemand toewenst
Al tientallen jaren wordt er intensief onderzoek gedaan naar dementie. Hoe kunnen we deze ziekte genezen? Helaas zijn de resultaten tot nu toe teleurstellend. Genezing is nog niet mogelijk – hooguit kan het proces vertraagd worden.
Anderhalf jaar lang woonde mijn schoonmoeder Henny, bij wie Alzheimer was vastgesteld, bij ons in huis. Ik heb van dichtbij gezien wat deze ziekte met iemand doet. De hulpeloosheid, de verwarring in het begin, en de steeds verder afbrokkelende persoonlijkheid naarmate de ziekte vordert.
Hoe waardevol zou het zijn als we niet alleen zouden weten hoe we Alzheimer kunnen genezen, maar vooral hoe we het ontstaan ervan kunnen voorkomen?
Kun je dementie voorkomen met leefstijl?
Hoe langer je leeft, hoe groter de kans op een chronische ziekte – of dat nu diabetes, hart- en vaatziekten of dementie is. Dat klinkt logisch. Elk levend organisme kent een beginfase van groei en een eindfase waarin afbraak de overhand krijgt – of het nu een plant, een boom, een dier of een mens betreft.
Toch betekent ouder worden niet automatisch dat je ook chronisch ziek wordt. Ondanks de natuurlijke processen van opbouw en afbraak speelt leefstijl hierin een cruciale rol. Dat verband is inmiddels algemeen aanvaard bij aandoeningen als diabetes en hart- en vaatziekten. Maar bij dementie leeft nog vaak het idee dat het een onontkoombare ziekte is – iets waar je weinig tot niets aan kunt doen.
Toch stapelen de aanwijzingen zich op dat het tegendeel waar is.
Steeds duidelijker wordt dat een gezonde leefstijl – die zorgt voor goed celonderhoud en een optimale bloeddoorstroming – niet alleen je algemene gezondheid ten goede komt, maar ook de kans op chronische ziekten aanzienlijk verlaagt. Of het nu gaat om diabetes, hart- en vaatziekten, darmproblemen of neurodegeneratieve aandoeningen zoals dementie.
Onderzoek naar leefstijl en chronische ziekten
Dr. Dean Ornish, wie kent hem ondertussen niet? Zijn wetenschappelijke leven is gewijd aan onderzoek naar de relatie tussen leefstijl en chronische ziekten. Bekend zijn zijn onderzoeken naar leefstijl en hart- en vaatziekten, naar leefstijl en prostaatkanker en naar leefstijl en telomeren. Zijn bekendste patiënt is waarschijnlijk wel Bill Clinton, die na diverse bypass operaties te hebben ondergaan, radicaal zijn leefstijl omgooide. Met als direct gevolg: herstel van gezondheid.
Juni 2024 voltooide dr. Dean Ornish en andere wetenschappers een eerste Randomized Controlled Trial om de relatie uit te zoeken tussen leefstijl en Mild Cognitive Impairment (voorstadium Alzheimer) en gediagnostiseerde Alzheimer in een vroeg stadium. Het is het eerste onderzoek dat laat zien dat beginnende Alzheimer omkeerbaar is door in te grijpen in je leefstijl.
Wat hield het onderzoek naar Alzheimer en leefstijl in?
Het onderzoek van dr. Dean Ornish duurde 20 weken en telde uiteindelijk zo’n 50 deelnemers. De helft van hen volgde een intensief leefstijlprogramma; de andere helft vormde de controlegroep en werd gevraagd hun gebruikelijke leefstijl aan te houden.
Welke leefstijlaanpassingen kreeg de onderzoeksgroep?
De deelnemers die het leefstijlprogramma volgden, pasten hun dagelijks leven op meerdere fronten aan:
- Voeding: een volledig plantaardig voedingspatroon, rijk aan fruit, groenten, volkoren granen, peulvruchten, soja, zaden en noten. De maaltijden bestonden gemiddeld uit 16–18% eiwit, 14–18% vet en 63–68% (voornamelijk ongeraffineerde) koolhydraten. Alle deelnemers kregen identieke maaltijden thuisbezorgd om de resultaten zo betrouwbaar mogelijk te houden. Extra tussendoortjes waren niet toegestaan.
- Supplementen: er werden diverse voedingssupplementen ingezet (de exacte details zijn terug te vinden in het onderzoeksverslag op Pudmeb).
- Beweging: dagelijks 30 minuten, bijvoorbeeld wandelen, aerobics of dansen.
- Krachttraining: drie keer per week.
- Ontspanning: dagelijks een uur ontspanningsoefeningen, zoals meditatie, mindfulness, yoga, tai chi of ademhalingstechnieken.
- Sociale ondersteuning: regelmatige groepssessies en individuele begeleiding vormden een belangrijk onderdeel van het programma.
Uitkomsten van het onderzoek: hoopvolle cijfers bij Alzheimer en leefstijl
In het onderzoek van dr. Dean Ornish werden dezelfde cognitieve en functioneringstesten afgenomen als die gebruikelijk zijn in medicijnstudies naar Alzheimer.
De resultaten waren ronduit hoopgevend:
- 40% van de deelnemers in de leefstijlgroep liet een duidelijke verbetering zien,
- 30% bleef stabiel,
- en 30% kende een minimale achteruitgang.
In de controlegroep, die haar gewone leefstijl voortzette, was het beeld heel anders:
- Niemand verbeterde,
- 30% bleef stabiel,
- en 70% ging achteruit, variërend van minimaal tot gemiddeld.
Naast de cognitieve testen werden ook het microbioom en diverse biomarkers in het bloed onderzocht. Er bleek een duidelijk verband tussen deze biologische gegevens en de cognitieve prestaties. Ook was zichtbaar dat deelnemers die het leefstijlprogramma nauwgezet volgden, de beste resultaten boekten.
Voor wie zich verder wil verdiepen: hier vind je het volledige onderzoeksverslag. Daarnaast is het onderstaande interview van dr. Neal Barnard met dr. Dean Ornish een aanrader om te beluisteren. Ze bespreken de achtergrond van het onderzoek, de plaats ervan binnen het bredere veld van leefstijlstudies (waaronder het MIND-dieet, DASH-dieet, mediterraan en ketogeen voedingspatroon), en waarom intensieve leefstijlprogramma’s verrassend goed vol te houden zijn.
Uitkomsten van het onderzoek: de ervaringen achter de cijfers
Cijfers zeggen veel, maar raken zelden het hart. Daarom hieronder een aantal ervaringen van deelnemers aan het leefstijlonderzoek van dr. Dean Ornish – persoonlijke verhalen die laten zien wat de impact van het programma werkelijk kan zijn.
- En verder een CNN artikel waarin diverse deelnemers, waaronder een persoon met twee kopieën van het gen APOE4 heeft en daarmee een verhoogde kans op Alzheimer, aan het woord komen. Het artikel is in het Engels.
- Een korte video van dr. Michael Greger geeft een mooie indruk van wat het programma voor mensen betekende. Hier een globale Nederlandse weergave van enkele uitspraken:
- …Voorheen deed ik weken over het lezen van een boek. Ik vergat voortdurend wat ik gelezen had en moest steeds opnieuw beginnen. Na het programma kon ik weer een boek uitlezen in drie à vier dagen – en ik herinnerde me het grootste deel van de inhoud.
- …Aan het begin van het programma kon ik mijn eigen financiën en investeringen niet meer beheren. Nu lukt dat weer en heb ik mijn gevoel van eigenwaarde terug.
- …Vijf jaar lang kon ik geen financiële rapporten meer opstellen voor ons bedrijf. Maar nu ben ik terug. Het voelt alsof mijn identiteit weer hersteld is. I feel like I’m ME again – an older but better version of me.
- …Ik was gediagnosticeerd met Alzheimer. Als doedelzakspeler kon ik niet meer meedoen aan parades – acht verschillende nummers achter elkaar uit het hoofd spelen lukte me gewoon niet meer. Na het programma van Dean Ornish kan ik het weer. Het geeft me zó veel vreugde. Something that was important to me was given back.
Beperkingen van het onderzoek
Hoewel de opzet en resultaten van het onderzoek hoopgevend zijn, kent het ook duidelijke beperkingen. Zo ging het om een relatief kleine groep deelnemers en een relatief korte onderzoeksperiode van twintig weken. De grote vraag is dan ook of de geconstateerde verbeteringen op langere termijn behouden blijven.
Daarnaast, hoewel er een duidelijke samenhang zichtbaar was tussen de mate van betrokkenheid bij het programma en de testresultaten, roept het ook vragen op dat 30% van de deelnemers in de interventiegroep toch een lichte achteruitgang liet zien. Ter vergelijking: in de controlegroep was dit 70%.
Het roept de vraag op: spelen er naast leefstijl nog andere factoren mee? Factoren die we nog niet volledig in beeld hebben, maar die mogelijk ook invloed uitoefenen op het verloop van de ziekte?
Is dementie te genezen met leefstijl?
Er zijn aanwijzingen dat de ziekte van Alzheimer in een vroeg stadium mogelijk omkeerbaar is. In eerdere onderzoeken naar leefstijlinterventies en voedingspatronen werd vaak slechts een afname van verslechtering vastgesteld, maar zelden of nooit daadwerkelijke verbetering.
Juist daarom stemmen de resultaten van het onderzoek van dr. Dean Ornish en collega’s zo hoopvol. Voor het eerst laten ze zien dat bij een deel van de deelnemers cognitieve functies daadwerkelijk kunnen verbeteren. Tegelijkertijd is het belangrijk om te onderstrepen dat er veel meer onderzoek nodig is voordat we harde conclusies kunnen trekken of algemene aanbevelingen kunnen doen.
Ook is het nog onduidelijk hoe andere neurodegeneratieve ziekten als bijvoorbeeld ziekte van Parkinson.
Is Alzheimer en dementie te voorkomen?
Leefstijl speelt zonder twijfel een belangrijke rol bij het al dan niet ontwikkelen van Alzheimer. Dr. Dean Ornish vat het krachtig samen: “Eat well, move more, stress less, and love more.”
Voor het voorkomen van Alzheimer is waarschijnlijk geen streng programma nodig zoals in het onderzoek werd toegepast. De deelnemers in het onderzoek waren immers al gediagnosticeerd met beginnende Alzheimer of MCI (mild cognitive impairment – een voorstadium van Alzheimer). De supplementen die in de studie werden ingezet, waren specifiek gekozen vanwege hun medische werking: ontstekingsremmend, mitochondriaal ondersteunend, antioxiderend – allemaal processen die bij het ontstaan van Alzheimer een rol spelen.
Bij een gezonde leefstijl zijn de meeste van deze supplementen vermoedelijk niet nodig. Ook een 100% plantaardig voedingspatroon is geen vereiste. Want als dat zo zou zijn, zouden mensen met een gemengd of zelfs carnivoor dieet allemaal Alzheimer ontwikkelen – en dat is duidelijk niet het geval.
Wat wél blijkt: hoe meer leefstijlfactoren uit het onderzoek je in je dagelijks leven integreert, hoe groter de kans dat je hersenen gezond blijven en je het risico op Alzheimer verklein
Boekentip: Maak Het Ongedaan van Dean en Anne Ornish
Wil je zelf aan de slag met (een deel van) de methode die in het onderzoek werd gebruikt? Dan is het Ornish leefstijlprogramma of het boek Maak Het Ongedaan – hoe simpele leefstijlveranderingen de meeste chronische ziektes kunnen omkeren van Dean en Anne Ornish een absolute aanrader. Het boek verscheen in 2023 en is inmiddels ook in het Nederlands vertaald.
Geschikt voor iedereen die gezond is en dat graag wil blijven – of juist voor wie niet meer zo gezond is en stappen wil zetten richting herstel.
In het boek worden vier pijlers van gezondheid besproken:
- Beter eten: een onbewerkt, plantaardig voedingspatroon dat van nature arm is aan vet en suiker, maar rijk aan smaak en voedingsstoffen. Het ‘Ornish-dieet’ werd elf jaar op rij (vanaf 2011) beoordeeld als het beste dieet voor hartgezondheid.
- Meer bewegen: matige, regelmatige lichaamsbeweging, zoals wandelen.
- Minder stressen: technieken zoals meditatie, rustige yoga, ademhalingsoefeningen en mindfulness.
- Meer liefhebben: over de kracht van liefde, verbinding en intimiteit – en hoe deze gevoelens eenzaamheid kunnen omzetten in heling.
Een inspirerend boek voor wie wil ervaren hoe krachtig leefstijl kan zijn als medicijn.
Ontdek de kracht van voeding – in een weekend voor jezelf
Ontdek je eigen weg
nieuwsgierig, onderzoekend en afgestemd op jouw lichaam
Zoek je inspiratie?
Wees van harte welkom op een van onze voedingsretraites
Heb je een vraag?
Wij helpen je graag verder
En voor wie graag op de hoogte blijft
Schrijf je in voor de nieuwsbrief