Feiten en fabels over de Blue Zones

Bestaan de Blue Zones eigenlijk wel?
Of is het niet meer dan een geromantiseerd beeld over traditionele leefwijzen?

Blue Zones: nep of echt?

Blue Zones worden vaak gepresenteerd als plekken op aarde waar mensen opvallend oud worden en tegelijkertijd vitaal blijven. Ze duiken op in boeken, documentaires en tijdschriftartikelen als hét bewijs dat een gezonde leefstijl direct leidt tot een langer leven. Maar kloppen die verhalen wel? En hoe stevig is het wetenschappelijke fundament onder het hele Blue Zone-concept?

Een onderzoek van Saul Newman trekt het hele concept flink in twijfel. In dit artikel ontrafelen we de fabels en leggen we de feiten naast elkaar. Wat blijft er over van het beeld dat we hebben van de Blue Zones?

Wat zijn de Blue Zones eigenlijk?

De term ‘Blue Zones’ werd in 2004 geïntroduceerd door demograaf Michel Poulain en arts Gianni Pes, en later opgepikt en gepopulariseerd door journalist Dan Buettner. Poulain en Pes ontdekten in Sardinië een regio waar opvallend veel honderdjarigen woonden, en markeerden dit gebied met blauwe cirkels op de kaart – vandaar de naam.

Inmiddels is de term een merk geworden, met vijf regio’s wereldwijd die tot Blue Zone zijn uitgeroepen: Okinawa (Japan), Sardinië (Italië), Nicoya (Costa Rica), Ikaria (Griekenland) en Loma Linda (VS). Blue Zones zijn vijf regio’s in de wereld waar mensen gemiddeld ouder en gezonder zouden leven dan elders.

De opmerkelijk hoge levensverwachting in de Blue Zones wordt door Dan Buettner toegeschreven aan een combinatie van factoren: een overwegend plantaardig voedingspatroon, dagelijkse natuurlijke lichaamsbeweging, een duidelijk gevoel van zingeving, hechte sociale netwerken en een relatief stressvrij leven.

Ig Nobelprijs voor Newman: Een nieuwe blik op Blue Zones

Een inspirerend beeld, de Blue Zones, maar onderzoek van Saul Newman, een onderzoeker in genetica en veroudering, werpt daar mogelijk een kritische schaduw op. Zijn bevindingen werpen twijfels op over het bestaan van de Blue Zones zoals ze vaak worden voorgesteld. Klopt het dat het beeld misschien te rooskleurig of zelfs misleidend is?

Hij publiceerde 16 juli 2019 (update14 maart 2024), Supercentenarian and remarkable age records exhibit patterns indicative of clerical errors and pension fraud. Een uiterst kritische analyse van de data waarop het hele Blue Zone-concept gebaseerd is.

Journalisten en critici pakten dit gretig op en wezen op vermeende fraude binnen de Blue Zones. In 2024 ontving Newman de Ig Nobelprijs voor Demografie. Een prijs die onderzoek beloont dat mensen eerst aan het lachen maakt, en daarna aan het denken zet. Hoewel het ongebruikelijk is dat een niet-peer-reviewed artikel bekroond wordt, past het binnen de geest van de Ig Nobelprijzen. Ze zijn bedoeld om discussie aan te wakkeren en kritisch denken te stimuleren. En dat is precies wat Newman’s werk doet.

Betrouwbaarheid van de data van de Blue Zones

Data Okinawa volgens Newman

Newmans kritiek komt niet uit het niets. Zo bracht het Japanse Ministerie van Justitie in 2010 een alarmerend rapport uit over onjuiste registraties van honderdplussers.

Het rapport bracht aan het licht dat maar liefst 234.354 geregistreerde 100-plussers geen verifieerbare verblijfplaats hadden. Daarvan waren 77.118 personen ouder dan 120 jaar en 884 zelfs ouder dan 150 jaar. Bij nader onderzoek bleek dat velen van deze personen al overleden waren, maar administratief nog als levend stonden geregistreerd.

Een bekend voorbeeld is Sogen Kato, die jarenlang als oudste levende man van Japan bekend stond, maar in werkelijkheid al sinds 1978 overleden was. Zijn familie bleef echter zijn pensioen ontvangen.

Hoewel de cijfers een nationaal beeld schetsen, vermeldt het rapport een opvallende uitzondering. In Okinawa zijn bij verificatie door de overheid geen gevallen gevonden van administratief ‘levende’ honderdplussers die in werkelijkheid overleden bleken te zijn.

Niettemin zijn de centenarian claims vaak moeilijk goed te onderbouwen. Zo bleek het in veel gevallen problematisch op geboortecijfers te verifiëren. De oorzaak ligt in het feit dat Japan is één van de meest natuurramp-gevoelige landen ter wereld is door frequente aardbevingen en regelmatig voorkomende tyfonen. In Okinawa bleek de Tweede Wereldoorlog echter de oorzaak te zijn van de vernietiging van 90% van de familieregisters (Koseki). De registraties zijn daarna deels herbouwd op basis van herinneringen.

Data Nicoya, Sardinie en Ikaria volgens Newman

Newman stelt dat ook de hoge aantallen honderdjarigen in Nicoya, Sardinië en Ikaria vooral komen door slechte geboorteregistratie en pensioenfraude. In sommige gevallen was er een grote daling van het aantal supercentenarians na invoering van betrouwbare registratie. Ook ontdekte hij patronen in geboortedata die wijzen op vervalsing, zoals geboortes op de eerste dag van de maand of dagen deelbaar door vijf. Hij concludeert dat het ontbreken van documenten vaak verklaart waarom er zoveel opmerkelijke leeftijdsclaims zijn.

Weerwoord organisatie Blue Zones

De wetenschappers achter de Blue Zones geven hun reactie in het document Demographers Statement. Hierin worden alle aantijgingen ontkend en verwerpen zij volledig de conclusies die door Newman zijn getrokken. Voor de verificatie van de leeftijden van de betrokkenen is niet alleen gekeken naar geboortecertificaten, maar naar elk type document dat gedurende een mensenleven beschikbaar is, benadrukken zij “Een moeder die bevalt op haar 55ste, dat kan bijvoorbeeld niet. Het is onze belangrijkste taak om na te gaan dat de gegevens correct zijn. Er is geen ruimte voor overdrijving.”

In het statement geven zij de volgende samenvatting:
“In conclusion, the ages of individuals in the officially recognized Blue Zones regions have been thoroughly validated, and their exceptional longevity is well-documented. Newman’s unreviewed papers are both ethically and academically irresponsible. His promotion of them in the mainstream media insults both the scientific community and the Blue Zones communities themselves, who take pride in their elders and culture of longevity.”

Loma Linda: een Blue Zone met wetenschappelijke basis

Loma Linda is als Blue Zone een beetje een vreemde eend in de bijt. Deze Blue Zone bestaat uit een community van Zevende-dags Adventisten.

Hun levensstijl draagt aantoonbaar bij aan een langere en gezondere levensduur. Het omvat een voedingspatroon met veel plantaardige voeding, regelmatige beweging, geen alcohol of tabak, sterke sociale banden en zingeving.

Deze religieuze beweging omarmde vanaf het begin zowel reguliere als holistische gezondheidszorg. Jongeren werden aangemoedigd om medicijnen te studeren, en al in de 19e eeuw richtten zij instituten op waar medische behandelingen werden gecombineerd met leefstijladvies.

Een belangrijk speerpunt was de oprichting van Loma Linda University and Medical Center in 1905. Het ziekenhuis geniet wereldwijd aanzien. Het voerde als eerste protonentherapie uit tegen kanker en geldt als autoriteit in leefstijl- en preventieve geneeskunde.

Data Zevende-dags Adventisten Blue Zone Loma Linda

Onderzoek laat zien dat de Zevende-dags Adventisten uit Loma Linda ook chronische ziekten krijgen, maar later, minder ernstig, en met minder complicaties. Hierdoor zijn er meer gezonde levensjaren zonder medicatie of beperkingen. Bijvoorbeeld, de gemiddelde Nederlander krijgt tussen 50-60 jaar type 2 Diabetes met een hoge kans op complicaties van b.v. vaatproblemen en nierfalen. De gemiddelde Zevende-dags Adventist krijgt na 70 jaar jaar type 2 Diabetes met een geringe kans op complicaties.

De gezondheid van de Zevende-dags Adventisten is uitgebreid wetenschappelijk onderzocht, en laat zien dat de levensstijl van deze gemeenschap zorgt voor een 30-75% lagere kans op overgewicht, diabetes, hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, verschillende typen kanker (borst-, darm- en prostaatkanker), dementie en depressie. Het percentage is afhankelijk van het soort chronische ziekte.

Vergeleken met de gemiddelde Amerikaan en Nederlander leven de Zevende-dags Adventisten respectievelijk 10 en 6 jaar langer en hebben zij een kortere periode van ziekte voor het overlijden.

Data Loma Linda volgens Newman

Hoewel Loma Linda vaak wordt gepresenteerd als een Amerikaanse Blue Zone met een uitzonderlijk hoge levensverwachting, stelt Saul Newman dat de gemiddelde levensverwachting daar slechts 77,6 jaar bedraagt. Dit is lager dan het gemiddelde in Californië en in veel andere landen. Deze bewering baseert hij op gegevens uit het U.S. Small-area Life Expectancy Estimates Project (USALEEP). Dit project rapporteert schattingen van de levensverwachting op basis van geboorte- en sterftegegevens voor geografische gebieden van ongeveer 5.000 mensen (Census Tracts). In zulke gebieden kunnen echter grote verschillen in levensverwachting zijn, afhankelijk van leefstijl, inkomen en culturele achtergrond.

De gebruikte cijfers voor de Blue Zone Loma Linda slaan op de hele bevolking, zonder onderscheid te maken tussen de algemene bevolking en de specifieke groep Zevendedagsadventisten. Alleen de laatste groep vormt de Blue Zone. Eigenlijk zou je beter kunnen spreken van een ‘Blue Population’ in plaats van een ‘Blue Zone’.

De gegevens waarop Newman zich baseert geven daardoor een vertekend beeld van de situatie in Loma Linda, en staan haaks op tientallen jaren aan peer-reviewed onderzoek die de positieve gezondheidseffecten van de levensstijl en de lange levensduur van deze gemeenschap aantonen.

Van bewijs naar bewustzijn

Maar ongeacht of het bewijs standhoudt of niet, is het ook interessant om te kijken wat er psychologisch gebeurt? Hoe gebruiken we deze nieuwe informatie?

“In alle Blue Zones, behalve in Loma Linda, wordt alcohol gedronken
– zie je wel, een beetje wijn is wél gezond.”

“Newman heeft aangetoond dat Blue Zones onzin zijn
– zie je wel, het maakt allemaal niets uit.”

We gebruiken wetenschappelijke bevindingen meestal niet alleen als informatiebron, maar vaak ook als rechtvaardiging. We halen er argumenten uit om onze keuzes te bevestigen.

Echter, naast externe kennis is er vooral iets anders wat we nodig hebben: leren voelen wat gezond is. Niet wachten op het volgende ‘bewijs’, niet zoeken naar dé perfecte methode. Maar echt stil durven staan. Luisteren naar wat je lichaam je vertelt. Je gevoel, je intuïtie.

Feiten en fabels over de Blue Zones: nep of echt?

Zijn de Blue Zones nu nep of echt? Het antwoord: waarschijnlijk ligt het ergens in het midden. Ja zeker, het is mogelijk dat er fouten zitten in de data, zullen er fouten gemaakt zijn in de data, marketing speelt een rol en sommige claims verdienen een reality check. Maar dat betekent niet dat het gehele Blue Zones project een fabeltje is. Dat de wetenschappers niet integer en grondig hun werk hebben gedaan. Het betekent ook niet dat we het hele concept moeten afschrijven.

Vele aspecten van de Blue Zone-levensstijl, zoals o.a. gezonde voeding, dagelijkse natuurlijke lichaamsbeweging, een duidelijk gevoel van zingeving, hechte sociale netwerken en een relatief stressvrij leven geven positieve gezondheidseffecten, zelfs als de exacte leeftijden niet in alle gevallen betrouwbaar zijn.

Het idee achter de Blue Zones blijft daardoor inspirerend en zet aan tot nadenken over wat een gezond leven inhoudt. Tegelijkertijd laten de kritische kanttekeningen zien dat het verhaal genuanceerder is dan vaak wordt voorgesteld.

Hoe dan ook kun je stellen dat, als de trend van het overnemen van de Amerikaanse levensstijl zich doorzet, de Blue Zones binnen ongeveer een tot twee generaties verdwenen zullen zijn. Dan bestaan ze werkelijk niet meer. Dit geldt zelfs voor Loma Linda. En Okinawa is in dat opzicht al een voorloper. Het is de eerste Blue Zone die, ook zonder de kritiek van Newman, zijn bijzondere status reeds verloren heeft.

De Blue Zones en het ondekken van je eigen pad

Wetenschappelijk onderzoek onder de bevolking van de ‘Blue Zone Loma Linda’ laat zien dat de leefstijlprincipes met een nadruk op plantaardige voeding, dagelijkse lichaamsbeweging, sterke sociale banden en zingeving een positieve effect hebben op je gezondheid en de lengte van je leven.

Wat dat betreft is het verhaal van Blue Zone Loma Linda, maar ook de vele andere verhalen uit de Blue Zones goud waard. Zij inspireren vele mensen die op zoek zijn naar een vitaal en zinvol leven. Niet als blauwdruk, maar als uitnodiging om je eigen pad naar gezondheid te ontdekken.